Interview Bart Brandsma: ‘Diversiteit bij voetbalclub vraagt om subtiele aanpak’

Hoe moet een voetbalvereniging omgaan met de diversiteit onder haar leden? Volgens Bart Brandsma (46), filosoof en expert in polarisatie, wordt er ontzettend veel gevraagd van bestuursleden, maar is het belangrijk om daar wel bij stil te staan. ‘Anders kan er vanuit het niets een explosie ontstaan.’ Hij zette eerder een denktank met sportbestuurders over het onderwerp op.

Brandsma geeft zelf het voorbeeld van een voorzitter die hij over het onderwerp heeft gesproken. ‘De man was twintig jaar geleden begonnen in de kantine met het draaien van gehaktballen en ziet nu dat er ook halal-vlees moet worden bereid. De eerste biologische reactie van hem, en van ons bijna allemaal, is dat dat een slechte zaak is. Maar uitspreken doet hij het niet. Als er over het onderwerp van problemen met diversiteit wordt gepraat is er meestal eerst ontkenning. “Dat speelt bij ons helemáál niet.” Daarna zie je vooral een moraliserende reactie. “Bij ons is iedereen welkom, hoor!” Dat klopt natuurlijk niet met het echte gevoel dat mensen hebben, zowel allochtonen als autochtonen. Het is veel beter om uit te spreken dat je moeite hebt met de verandering die de club binnendringt en dat als startpunt neemt voor een dialoog. Of het nu de verkoop van halal-vlees is, het douchen van leden in hun onderbroek of andere veranderingen die volgens jou niet bij de cultuur van de club passen.’

‘In Noord-Ierland zijn mijn ogen open gegaan. Daar hebben ze al decennia lang ervaring met het conflict tussen katholieken en protestanten. Ik wilde graag weten hoe zij daarmee omgaan. In Belfast heb ik juist geleerd dat het veel belangrijker is mensen te trainen hoe ze moeten omgaan met conflicten dan om te streven naar een harmonie-model, zoals wij dat altijd proberen’

Brandsma heeft in Noord-Ierland trainingen gevolgd om meer te weten te komen over polarisatie en omgaan met conflict. Na de aanslagen in New York en de moord op Theo van Gogh voelde hij dat de Nederlandse samenleving aan het veranderen was. ‘In Noord-Ierland zijn mijn ogen open gegaan. Daar hebben ze al decennia lang ervaring met het conflict tussen katholieken en protestanten. Ik wilde graag weten hoe zij daarmee omgaan. In Belfast heb ik juist geleerd dat het veel belangrijker is mensen te trainen hoe ze moeten omgaan met conflicten dan om te streven naar een harmonie-model, zoals wij dat altijd proberen.’

Terug in Nederland werd Brandsma gevraagd om voor vijf beroepsgroepen een denktank te organiseren over hoe om te gaan met conflict en polarisatie. Een van die beroepsgroepen was de sport. ‘Een van de leden vertelde me dat slechts vijf procent van de clubs een visie op dit terrein heeft en 95 procent geen idee heeft hoe hiermee om te gaan. Ik weet niet of dat werkelijk zo is.’

Brandsma merkte dat de verbroedering van sport niet per definitie zo is. ‘Ik geloof daar niet zo in. Volgens mij is dat de laatste jaren vooral gebruikt om subsidiegelden uit te geven en te ontvangen. Opmerkelijk is wel dat de politiek zelf de problemen niet kan oplossen en dat dan op het bordje van de sport legt, want sport verbroedert zogenaamd. In Amerika heb je het spreekwoord Birds of a feather flock together, ofwel: soort zoekt soort. Je voelt je fijn bij mensen die op je lijken. Voor een sportclub is het belangrijk dat je er thuis voelt. Waar de politiek het heel erg veel over ‘zij’ hebben, draait het in een sportclub vooral om ‘wij’.

Hoe kunnen bestuurders van een amateurclub praktisch omgaan met diversiteit? Neem het voorbeeld dat er opeens leden douchen met een zwembroek, terwijl dat nooit de norm was?
‘Wat ooit vanzelfsprekend was, is niet meer zo. Mensen zijn er niet goed in getraind uit te spreken dat ze iets onaangenaam vinden. Dat moet je wel doen. Je kunt conflicten heel goed uittekenen. Het begint met een voorbereidingsfase, dan komt de escalatie, vervolgens een lange onderhoudsfase en dan zwakt het af. Maar wie het conflict aangaat in de voorbereidingsfase zorgt ervoor dat het niet groeit. Wees dus alert op wat je stoort en maak dat bespreekbaar. Het is helemaal niet goed als verenigingen pochen dat er bij hen nooit iets aan de hand is. Want dat betekent dus dat het onder de oppervlakte sluimert. En dat is gevaarlijk.’

En hoe ga je zo’n discussie aan?
‘Dat is ontzettend moeilijk, en ik vind het ook heel veel gevraagd voor bestuurders van amateurverenigingen. Ze moeten al verstand hebben van besturen, van financiën, van Arbo-wetgeving, van sponsoring en noem maar op. En dan komt dit er ook nog een keer bij. De toon van je boodschap is belangrijk als je mensen aanspreekt op hun gedrag. Dan moet je goed kijken of je in je bestuur mensen hebt zitten met voldoende status bij die groepering. Zitten er allochtone leden in het bestuur die zo’n discussie op een goede manier kunnen aanzwengelen? Betrek de trainers van jeugdelftallen erbij, misschien de ouders. Je moet de twee kanten heel subtiel een boodschap geven.’

En wat moet je dan zeggen in zo’n discussie?
‘Laat blijken dat je bijvoorbeeld heel veel moeite hebt dat jouw club opeens halal-vlees moet verkopen. Dat je het nergens op vindt slaan, maar dat je het wel gaat doen, omdat er zeventig leden zijn die daar prijs op stellen. Die boodschap moet tot in de hele vereniging doordringen. Tot een vergelijk komen, betekent overigens niet dat iedereen het met elkaar eens is. Maar toch is het winst, want het betekent dat de zaken helder op tafel liggen. Wat je níét wilt, is dat het onder het tapijt wordt geschoven. Want dan wordt er door de hele vereniging gepraat over halal-vlees of over die paar leden die niet naakt willen douchen. Die en die doet dat, en die en die is daar boos over, wordt er dan gezegd. Dát is polarisatie.’

Wat zijn de gevolgen als deze onvrede blijft sluimeren?
‘Dan kijk ik even naar Stockholm, ook omdat ik die samenleving redelijk ken doordat mijn broer er woont. Daar wordt het verhaal verteld dat iedereen gelijk is. Dat kun je heel lang volhouden, maar op een gegeven moment barst de bom, omdat het natuurlijk niet zo is. Voor een groot deel van de Zweedse samenleving is het een prachtig land met heel veel mogelijkheden, maar die ene groep die wordt buitengesloten wordt heel effectief buitengesloten. Die verschijnt niet in media en zit onder de oppervlakte. Dan duikt de onvrede opeens op en kan de boel exploderen.’